Nitekim tüm bu gelişmeler çağımızda markaları daha da önemli hale getirmekle beraber önceleri kaliteli ve yetkin çalışmayı uzun yıllar sürdürme neticesinde oluşan ve markalaşma sürecinin temel taşlarından olan tanınma, günümüz dünyasında tüketiciye ulaşmanın, insanlar tarafından bilinirliğin ve bunun neticesi olarak popülerliğin çok daha hızlı ve kolay şekilde sağlanabilmesi ile sosyal trendlerin de etkisinde farklı bir anlam ve önem kazanmıştır. Ürün ve hizmet alımında markanın bu denli ön plana çıkması özellikle sosyal trendlerin bazı markalar bakımından yarattığı ‘’tekel’’ algısı bir yandan girişimcilerin işlerini oldukça zorlaştırırken diğer yandan girişimcilere, ekonomi kültürümüzde oldukça hızlı şekilde yer edinen franchising sistemi ile yeni fırsat ve kapılar aralamaktadır. Uluslararası ve ulusal franchising sözleşmelerinin bu denli yaygınlaşmasında şüphesiz, franchise sisteminin ticari riski azaltması ve zaten belirli bir başarı kıstasına ulaşmış olan mevcut ve yetkin bir tecrübeden ve müşteri potansiyelinden faydalanma imkanı sunmasının etkisi olmuştur.
Franchising, her ne kadar günümüzde teknolojik gelişmelerin etkisi ile yaygınlaşmış olsa da esasen sistemi itibariyle oldukça köklü ve eski bir uygulamaya da dayanmaktadır. Bu anlamda franchising, ilk kez 1863 yılında uygulanmış olup dikiş makineleri üreten Singer Sewing isimli firmanın ürünlerinin münhasır satım hakkını bağımsız tacirlere bırakması franchising olarak nitelenmiştir.
TANIMI
Doktrinde franchising sistemi alanında ilk ve oldukça mühim eserleri ortaya koyan Prof. Dr. Osman Berat Gürzumar, tarafından ifade edildiği üzere; “Franchise sözleşmesi, franchise verenin, kendisine ait üretim, işletme ve pazarlama sistemini oluşturan fikri ve sınayi unsurlar üzerinde, franchise-alana kullanma hakları tanıyarak onu kendi işletme organizasyonuna entegre etmek ve onu bu sisteme dayanan ticari faaliyeti sırasında devamlı olarak destekleme borcu altına girdiği; franchise-alanın ise, hem bu sisteme dahil mal veya hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapmayı ve desteklemeyi, hem de franchise-verene belli bir ücret ödemeyi taahhüt ettiği sürekli bir borç ilişkisi kuran, kanunda düzenlenmemiş ve tam iki tarafa borç yükleyen bir çerçeve sözleşmedir.’’
HUKUKİ BAKIŞ
Franchising, Türkçe ‘’imtiyaz’’ anlamına gelen İngilizce kökenli bir sözcüktür. Franchising sözleşmeleri, hukuki anlamda kendine özgü (suigeneris) olarak ifade ettiğimiz türden sözleşmelerdir. Bu tür sözleşmeler kısmen veya tamamen kanunda düzenlenmiş sözleşme tiplerinde bulunmayan unsurlardan meydana gelir. Dolayısı ile franchising sözleşmelerinin muhteviyatları itibariyle hukuken barındırması gereken zorunlu unsurlar belirli olmadığı gibi genel itibariyle bu sözleşmelere uygulanacak hukuk kurallarının tespiti de genel prensiplerin sözleşme özgürlüğü çerçevesinde yorumlanması suretiyle mümkün olacaktır.
TARAFLARI
Franchising sözleşmesinin tarafları, bir markanın ve/veya işletmenin kullanımını belirli bir ücret karşılığında ve belirli bir süre için sözleşme ile kullandırma yükümlülüğü bulunan franchise veren ile belirli bir ücret karşılığında ve belirli bir süre için sözleşmeye konu marka ve/veya işletmeyi kullanma imtiyazına ve yükümlülüğüne sahip olan franchise alandır.
TÜRLERİ
Franchising sözleşmeleri, sözleşmenin içeriği itibariyle aşağıdaki şekilde iki gruba ayrılabilir.
a. Sınai Haklara İlişkin Franchise Sözleşmesi: Yalnızca marka ve isim gibi sınai hakların kullanımı imtiyazını tanıyan sözleşmeleri ifade etmektedir.
b. İşletme Sistemine İlişkin Franchise Sözleşmesi: Yalnızca sınai hakların değil işletme sisteminin marka ve isim hakları da dahil olmak üzere bütünüyle kullanımına ilişkin imtiyaz tanıyan sözleşmelerdir. Bu tip sözleşmeler franchise alana, franchise verenin bütün işletmesel tecrübesinden faydalanma imkanı sunarken diğer yandan franchise verenin denetim ve gözetim haklarının daha yoğun olduğu sözleşmelerdir.
FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN ESASLI UNSURLARI
-FRANCHISE alanın; FRANCHISE verenden kendi adına ve hesabına bağımsız olarak hareket etmesi
-FRANCHISE Verilen ilgili işletmenin know-how kullanımı
-Süreklilik arz etmesinin planlanması
-Bir FRANCHISE Bedeli ödenmesi
SÖZLEŞMENİN SONA ERMESİ
Franchising sözleşmeleri, genel anlamda sözleşmenin taraflarından birinin ölümü, iflası veya fiil ehliyetini kaybetmesi gibi hallerde sona erecektir.
Yine sözleşmenin sona ermesi bakımından ilk olarak sözleşmede süreye ilişkin hükümler değerlendirilmelidir. Bu anlamda franchising sözleşmesinin taraflarca belirli bir süre için akdedilmesi ihtimalinde sözleşme sürenin bitiminde sona erecektir. Fakat taraflar, sözleşmede sözleşmenin sona ermesi için belirli bir süre öngörmedilerse veya taraflar sona erme bakımından belirledikleri sürenin sona ermesinden itibaren sözleşmesel ilişkiye aynı koşullarda yeni bir süre tayin etmeksizin devam etmektelerse belirsiz süreli franchising sözleşmesi söz konusu olacaktır.
Belirsiz süreli franchising sözleşmesinin sona erdirilmesi bakımından bilhassa sözleşmesel ilişkinin irade özgürlüğüne dayalı olarak kurulması ve sona erdirilmesi prensibi uyarınca taraflardan her birinin ileriye dönük olarak hukuki tabiriyle sözleşmenin olağan feshi yoluna gidebileceği aşikardır. Belirsiz süreli sözleşmelerde tarafların herhangi bir sebebe dayalı veya bir sebebe dayanmaksızın sözleşme ilişkisini ileriye yönelik olarak sona erdirme hakları saklı olmakla beraber franchising sözleşmelerinin muhteviyatları itibariyle sıkı bir güven ilişkisine dayanmaları ve taraflar arasında her iki tarafı ekonomik anlamda ciddi manada etkileyen bir ticari ilişki kurulması dolayısıyla sözleşmelerin nasıl ve ne şekilde sona erdirileceğine ilişkin uygulanacak hükümler, daha çok sözleşmelerin içeriğine göre şekillenecektir. Bu hususta öncelikle tarafların sözleşmenin sona ermesine ilişkin olarak sözleşmede öngördükleri kurallar uygulanacaktır. Franchising sözleşmeleri bakımından olağanüstü fesih sürecinin işletilmesinde ise öncelikle sözleşmeyi sona erdirmeyi kabil haklı ve esaslı bir sebebin varlığı aranacaktır. Bu anlamda taraflardan birinin sözleşmeye aykırı davranışı diğer taraf bakımından sözleşmenin sona erdirilmesi için haklı bir sebebin varlığına işaret edecektir. Yine franchising sözleşmelerinin olağanüstü feshinde taraflar arasındaki sözleşmesel ilişki dışında cereyan eden olaylar da (mücbir sebepler) oldukça önem arz edecektir.
FRANCHISE SÖZLEŞMESİNE UYGULANAN KANUNLAR
Ülkemiz hukukunda açıkça ve ayrı bir kanun ile düzenleme getirilmediği için Türk Ticaret Kanunu‘nun ilgili maddeleri ile ilgili durumlarda Rekabetin Korunması Hakkında Kanunu’nun maddeleri ile Fikri Mülkiyet Kanunu’na dayalı uyuşmazlıklarda iş bu kanunun ilgili maddeleri uygulama bulacaktır.
SONUÇ
Bir Franchise Sözleşmesi, Franchise Alanın işletme sistemine, marka hakları ile diğer fikri haklar, know-how dağarcığına sahip olma hakkı kazandığı acente ve vekaletle iş görme benzeri sözleşme türlerine uygulanan bir sözleşme türü olup, esaslı unsurlara riayet edilmeksizin imzalanan sözleşmelerin geçersizliği iddia edilebilecektir.
Av. Dilara Yeni
www.dilarayeni.av.tr
