Sosyal medya kaynaklı tik salgını

Almanya’da ve Kanada’da birbirini tanımayan gençlerin aniden ortaya çıkan ve tekrarlayan istemsiz hareketler sergileme şikâyeti ile hastaneye başvurmaları dikkat çekici bir durumdur. Tik patlaması yaşayan gençler ile yapılan mülakatlarda, tiklerini videoya çeken içerik üreticilerini, yoğun bir şekilde izlediklerini tespit edilmiştir. Youtube TikTok benzeri sitelerde yayınlanan tik videolarının artışıyla birlikte Tourette Sendromu benzeri istenmeyen tiklerde de artışlar gözlemlenmiştir. Bu videoları izleyen ve Tourette benzeri tik hareketleri sergileyen gençlerin daha önce tik sendromu öyküleri yoktu, çoğunluğu genç kızlardan oluşmakta ve videosunu izledikleri kişilerin tiklerini birebir tekrarlıyor, onların sıklıkla kullandıkları sözleri benzer tonlarda kullanıyorlardı. Yapılan tetkiklerde nörolojik kaynaklı bulgulara da rastlanmamıştı. Psikiyatri Profesörü Muller-Vahl bu tik patlamasını sosyal medya kaynaklı kitlesel bir olay olarak yorumlamış ve bu hastalığı Fonksiyonel Hareket Bozukluğu olarak tanımlamıştır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bu hastalığın kaynağının sosyal medya olmasıdır.

Sosyal medyanın aşırı ve bilinçsiz kullanımı, tiklerin gösterildiği popüler videoların yoğun bir şekilde izlenmesi ve taklit edilmesi bu istemsiz hareketlerin gençler arasında yayılmasına neden olabilir. Fonksiyonel Hareket Bozukluğu olarak tanımlanan tiklerin gençler arasında yaygın olarak görülmesinin başlıca sebebi sosyal medyanın yoğun bir şekilde kullanılması ve trend olan videoların daha kolay yayılabilmesidir. Torette Sendromu olan ve tik videoları paylaşan Jan Zimmermann 2 milyonun üstündeki abone sayısına çok kısa sürede ulaşarak Almanya’nın en popüler sosyal medya fenomenlerinden biri oldu. Henüz 22 yaşında olan ve sadece tiklerinin sergilendiği videolar ile bu konuma gelmesi fenomen olmak isteyen gençlerin Zimmermann’a hayranlık duymalarına, onu ve davranışlarını içselleştirmelerine neden olmuş olabilir. Bazı gençler de bu videolardaki tikleri ve tekrarlayan sözleri taklit ederek fenomen olmak istemiş olabilirler. Hastaneye başvuran gençlerin kendi tiklerini videoya çekip sosyal medyada paylaşmış olmaları da bu ihtimali güçlendirmektedir.

İzlediği videodan etkilenerek videoda yer alan kişinin tekrarlayan sözlerini ve tiklerini kontrolsüz bir şekilde yapıyor olmak bile başlı başına araştırılması ve üzerinde durulması gereken bir vakadır. Sosyal medyada meydan okuma videolarının ne kadar kolay ve hızlı yayıldığı bilinen bir gerçektir. Tik patlaması olarak adlandırılan Fonksiyonel Hareket Bozukluğunun kaynağı sosyal medya olduğuna göre bu mecrayı yoğun bir şekilde kullanan Z kuşağının tik salgını tehdidi ile karşı karşıya olduğu açıktır. Tourette Sendromuna benzer tik patlaması vakalarının şu an için kontrol altında olduğu bilinse de #tourette etiketli paylaşımların milyarlarca kez izlendiği ortadadır. Sosyal medya kaynaklı kitlesel tik sendromlarının yerel bir alanla sınırlı olmaması ve internetin bulunduğu her yerde görülebilecek olması da ayrıca bir tehdit unsuru olarak gençlerin karşına çıkmaktadır.

Taklit ederek veya model alarak öğrenme tekrar eden davranışların öğrenilmesinde ve uygulanmasında etkili bir yöntemdir. Saatlerce Tourette Sendromlu bireyin tik ataklarını içeren videolarını izlemek bir süre sonra izleyicinin istemsizce tekrarlayan hareketler yapmasına neden olabilir. Bu öğrenme biçiminin yanında videoyu paylaşan fenomene duyulan hayranlık neticesinde onun gibi olma isteği, tiklerini beğenmek, sempatik bulmakta davranışları tekrarlamaya özendirebilir.

Pandemi döneminde sosyal hayatın kısıtlanması ile sosyal medya kullanımının artması, Covid-19 ile beraber gelen sağlık kaygıları, içe kapanmak zorunda kalmak gibi faktörler çocuklar üzerindeki anksiyete ve stresi arttırdı. Bu baskı durumu psikosomatik tepkileri arttırabilir. Ayrıca stres tiklere yatkın olana gençlerin bu durumunu da tetiklemiş olabilir. Tik vakası görülen bu gençlerin kontrolsüz hareketlerinin stres ve baskı unsurunun hakim olabileceği okullarında artarken, evlerine döndüklerinde yada hoşlandıkları bir iş yaptıklarında azaldığı görülmüştür. Bu tespit Tourette benzeri tik patlamalarının stres kaynaklı olabileceğini desteklemektedir.

Pandemi döneminde içe dönmek zorunda kalan gençler bunaltıcı noktaya gelen kaygılarına karşı savunmasız kalarak dışa dönük fiziksel ve sözel tepkileri aniden ve kontrolsüzce sergilemiş olabilirler.

Pandemi döneminde izole olmak zorunda kalmak Z kuşağının dikkat çekme ve ilgi görme isteğini arttırmış olabilir. Tiklerinin paylaşan bireylerin dikkatleri üzerlerine çekmiş olmaları da gençlerin tikleri taklit ederek dikkat çekmek istemelerine neden olmuş olabilir.

Tourette sendromunda tikler kızlara nazaran erkeklerde daha fazla görülmektedir. Fonksiyonel Hareket Bozukluğunda ise tikler kızlarda daha fazla görülmektedir. Kızlarda sosyal medyayı etkin kullanma ve ilgi görme isteğinin erkekler göre fazla olması kısa süre de tiklerini sergileyenlerin fenomen olma durumlarına özenmelerine neden olmuş olabilir. Almanya’da Torette sendromu şüphesi ile başvuran hastalarla yapıla görüşmelerde genç kızların semptomlar başlamadan önce #torette etiketi içinde yer alan videoları yoğun bir şekilde izlediklerini ifade etmişlerdir. Bazı genç kızlar kendi tik videoları paylaştıklarını ve izleyicilerden destek ve kabul gördüklerini söylemişlerdir.

Tarihte Toplumsal Histeri olarak tanımlanan birçok olay kayıtlara geçmiştir. 14. ve 17. yüzyılda Avrupa anakarasında yaşanan Dans Salgını, 1962’de Tanganyika’da Kahkaha Salgını, 1983 yılında Batı Şeri’da Bayılma Salgını Toplumsal Histeri vakalarından bir kaçıdır. Ancak kayıtlar geçmiş olan bir vaka var ki Tik Salgını diyebileceğimiz konumuzda geçen vakanın oluş biçimiyle benzerlik göstermektedir. 2006 yılında birbirinden habersiz gençlerin izledikleri bir diziden sonra yaklaşık 14 okulda 300 kadar öğrenci de kızarıklıklar, nefes almada güçlük ve baş dönmesi gibi semptomlar görülmüştür. Okulların kapatılmasına dahi sebep olan bu salgının altındaki neden araştırıldığında gençlerin hepsinin aynı diziyi izledikten sonra bu tepkileri verdikleri tespit edilmiştir. Vakanın ilginç yanı öğrencilerin göstermiş oldukları semptomların, dizinin son bölümünde oyuncular tarafından oynanmış olmasıydı. Portekiz Ulusal Sağlık Kurulu bu vakayı Kitlesel Histeri olarak ilan etmiştir.

Nörolojik ve somatik bir sorun olmamasına rağmen birbirinden habersiz gençlerin Tik videoları izledikten sonra benzer tik atakları geçirmeleri kitlesel bir histeriyi akıllara getirmektedir. Tarihte yaşanmış olan kitlesel histeri vakalarının gelişimine olan benzerlikte gençler arasında yayılan tik salgınının kitlesel bir histeri olabileceğini göstermektedir. Ancak tik salgını tarihteki sosyal histeri olaylarına göre sosyal medya kaynaklı olduğu için tüm dünyada yayılma ihtimali daha yüksektir.

Fonksiyonel tikler ve tik benzeri atakları içeren semptomlarla hastanelere başvuran çocukların, Covid-19 pandemisi ile artan stres ve anksiyete ile başa çıkmada zorlanmaları tikeleri ve salgını arttıran unsurlardan biri olabilir.

Tourette benzeri Fonksiyonel Hareket Bozukluğunun önüne geçmek ve bunun Kitlesel bir histeri salgını olmasını önlemek için uzmanların bu konuda yetkilileri ve aileleri bilinçlendirmeleri gerekmektedir. Alınabilecek en önemli tedbir tik içerikli videoların izlenmesinin önüne geçmek ve gençleri bu konuda uyarmaktır. Bu tarz videolar islendikçe salgın riski de o derece artabilir.

Tik salgını ile baş edebilmek için gençlerin içinde bulundukları stres ve kaygı unsurlarının hafifletilmesi gerekir. Tik benzeri Fonksiyonel Hareket Bozukluğu tanısı konulduktan sonra dikkatli bir değerlendirme teşhis ve tedavi süreci gerekmektedir. Tik patlaması yaşayan çocukların aileleri öncelikle bunula ilgili olarak bir nöroloğa gitmeleri yerinde olacaktır. Aileler çocuklarının numara yaptıklarını ya da delirdiklerini düşünmek yerine bu davranışların altında yatan olası nedenleri anlamaya çalışmalıdırlar. Çocukların anksiyete ve depresyon durumlarının ele alınarak Bilişsel Davranışçı Terapi ile beraber ilaç tedavisi, stres unsurlarının ve davranışın altında yatan nedenlerin belirlenmesi ortadan kaldırılmasını kolaylaştırabilir.

Sosyal medyanın bireylerin davranış, düşünce ve duyguları üzerinde ne kadar etkili olduğunu gösteren bu vaka örneği, sosyal medya kullanıcılarına iyi bir ders olmalıdır. İzlenilen videolarda, takip edilen kanallarda seçici olmak ve bu bilinçli kullanmak kendi eylemlerimizde söz sahibi olmaya devam etmek için oldukça önemlidir.

www.muratatila.com