Sosyal medyanın çocuklar üzerindeki olumsuz etkileri

Çocukların hayatında etkili olan birçok popüler sosyal medya uygulamaları (Facebook, İnstagram, Snapchat, Youtube, Tik Tok vb.) bulunmaktadır. Bu popüler uygulamaların yanına önümüzdeki yıllarda yeni uygulamaların eklenme ihtimali de oldukça yüksek görünüyor.

Sosyal medya uygulamalarının çocuklar ve gençler tarafından yoğun bir şekilde kullanılması, çocukları ve gençleri olumsuz açıdan etkilemektedirler. Sosyal medyanın aşırı kullanımı ile ortaya çıkan ekrana bakma süresinin uzunluğu çocukların psikolojik, fiziksel ve sosyal gelişimlerini olumsuz yönde etkilemektedir.

Sosyal Medyanın Aşırı Kullanımının Çocuklar Üzerindeki Olumsuz Etkileri

Pew Research Center tarafından çocuklar ve gençlerin sosyal medya kullanım alışkanlıkları üzerine yapılan bir çalışmada sosyal medyanın hayatlarını olumsuz yönde etkilediğini düşünen gençlerin çoğunluğu siber zorbalıktan bahsetmişlerdir. Ayrıca kişilik onurunu incitici dedikodularında hayatlarını olumsuz etkilediğini söylemişlerdir. Sosyal medyanın gerçek olamayacak kadar iyi yaşamları göz önüne serdiğini ve bu durumun hayatlarına gerçekçi olmayan bir açıyla bakmalarına neden olduğunu, sosyal medyanın çok zaman aldığını, psikolojik sorunlara yol açabildiğini savunmuşlardır.(1) Sosyal medya kullanan çocukların değindiği bu sorunlara ve değinmedikleri diğer olumsuzlukları biraz açalım.

Ruh Sağlığını Olumsuz Etkileyebilir

Sanal dünyada gereğinden fazla vakit geçirmek çocukların ruh sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. IZA Çalışma Ekonomisi Enstitüsü’nün 2016 yılında yayınlanmış olan rapor, sosyal medyada günde 1 saat bile vakit geçirmenin çocuğun olumsuz etkilenmesine yeteceğini öne sürmüştür.(2)

Sosyal medya içeriklerinin çeşitliliği, siber zorbalık riski, gerçek hayattan kopuş vb. durumlar çocukların ruh sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. The Lancet Child and Adolescent Health tıp dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, sosyal medyanın aşırı kullanımının kız ve erkek çocuklarda daha sonrasında ruhsal ve fiziksel sağlıklarını kötü yönde etkilediği görülmüştür. Kızların uykusuzluk ve siber zorbalığa maruz kalma açısından erkeklere nazaran daha muzdarip oldukları tespit edilmiştir. (3)

Amerikan Pediatri Akademisi tarafından yayınlanan başka bir çalışma sosyal medyanın aşırı kullanımının çocukları nasıl etkilediğine dair bize birçok ipucu vermektedir. Araştırmacı Dr. Linda Charmaraman ve arkadaşları tarafından yayınlanan “Dijital Yaşam ve Gençlerin Refahı, Sosyal Bağlılık, Empati ve Narsizm” başlıklı araştırmada, sosyal medya kullanımının, benlik saygısını azaltabileceğini, ergen baskısının ise siber zorbalık aracılığıyla arttırabileceğini belirtmiştir. (4)

Rutgers Üniversitesi’nden Doç. Ali R. Chaudhary, sosyal medyadaki akran baskısının gerçek dünyadaki akran baskısına göre iki şekilde daha da zarar verici olduğunu söylemektedir. Birincisi, sosyal medyadaki gençler kaba bir şey söylemeye daha yatkınlardır. İkincisi ise çocuklar gerçek hayatta karşılaşabileceklerinden daha fazla baskıya maruz kalırlar. Bu durumda çocuk ve gençlerin psikolojik olarak zarar görmelerine neden olabilmektedir.

Bağımlılık Yapabilir

Sosyal medyanın bilinen en büyük olumsuzluğu bağımlılık yapmasıdır. Ancak sosyal medyanın sıkça kullanılması bağımlılık olarak adlandırılamaz. Süresi, şiddeti ve çocuğun yaşam kalitesini nasıl etkilediğine dikkat edilmelidir. Bağımlılık, sosyal medya kullanımının ruh sağlığını olumsuz etkilemesi (depresyon, uykusuzluk, anksiyete), akademik performansta düşüklük, çevrimdışı olmakta zorlanma gibi olumsuz etkilere göre belirlenir.

Depresyona Neden Olabilir

Sosyal medya kullanımının çocuğunuzda depresyona neden olup olmadığını bazı ipuçlarını ele alarak gözlemleyebilirsiniz. Sosyal etkileşimlerden uzaklaşma- sosyal medya hesaplarını askıya almak, aramalara, mesajlara geri dönmeme vs.), uyku ve yemek alışkanlıklarında gözle görülür değişiklikler (fazla uyuma, yemek yeme, uykusuzluk, iştah kaybı v.s.), asabiyet ve tahammülsüzlük, işe odaklanmada güçlük çekme, motivasyonda düşüklük, kendini bunalmış hissetme gibi belirtiler görülebilir. Çocuğunuzda bu durumları gözlemlerseniz bir uzmana danışabilirsiniz.

Bilişsel Gelişimi Olumsuz Etkileyebilir

Sosyal medya paylaşımlarına gelen beğeniler ve yorumlar beyinde bulunan ve ödül sistemini belirlemekten sorumlu olan Ventral tegmental alanda (VTA) bulunan ödül merkezini harekete geçirerek dopamin reseptörlerinin salgılanmasına neden olmaktadır (5). Sosyal medya kullanıcısı çocuk, ergen ve yetişkinler sosyal medyanın beynin ödül merkezini uyarma gücünü ve kötüye kullanma olasılıklarını fark etmelidirler. Kumar ve uyuşturucu maddelerde, beynin ödül merkezini yönetme kapasitesine sahiptir. Sosyal medya kullanıcıları bağımlılık geliştirmemek için bu paralellikleri görmelidirler. Ödül merkezi harekete geçen kullanıcılar –paylaşımları beğenilen ve olumlu yorum almanın hazzını yaşayan- takıntılı bir şekilde sosyal medya hesaplarını sürekli kontrol etmekte ve telefona bakmadan vakit geçirmekte zorlanmaktadırlar. Bu ödül döngüsü nedeniyle isteseler dahi sosyal medyada vakit geçirmeyi bırakamazlar. İstediği halde herhangi bir şeyi bırakamamak bağımlılık türünün gerçek bir belirtisidir.

Sosyal medyanın kullanıcıların beynin VTA alanındaki dopamin reseptörlerinin ateşleyerek ödül merkezinin kullanılması dışında beynin karar verme ve duygusal işleme işlevlerini de etkileyebilmektedir. Yapılan bir çalışmada ergenler sosyal çevrimiçi platformlardan ve etkinliklerden ve sohbetlerden dışlandıklarında beynin duygusal ve duyusal işleme alanlarının doğrudan tepki verdikleri tespit edilmiştir (6).

Sosyal medyada gezinmek için fazla bir konsantrasyon ve dikkat gerekmemektedir. Parlak renkler, sürekli değişen sesler ve kısa süreli videolar, sosyal medyayı kullanan çocuklardaki dikkat sürelerinin kısalmasına sebep olabilir.(7)

Uyku Kalitesini Düşürebilir

Journal of Adolescent Health’de (Ergen Sağlığı Dergisi) yayınlanan bir araştırma, sosyal medyayı sıklıkla kontrol etmenin, şiddet içeren videolar izlemenin ve sosyal medyayı erken yaşlarda kullanmanın, uykuya geç dalma üzerinde etkili olduğunu tespit edilmiştir. Ancak uyumadan önce mobil cihazın ve internet erişiminin kısıtlayan ebeveyn kurallarının, çocuklarda uyku sürelerinin artmasına ve erken yatmalarını sağladığı da görülmüştür. (8)

Sosyal medyanın aşırı kullanımı gençlerde uyku kalitesini düşürebilir. Ekrandan yayılan parlak mavi ışık uyku eksikliğine neden olarak uyku döngüsünü bozabilir. (7)

Glasgow Üniversitesi tarafından yapılan bir anketin sonuçlarına göre, sosyal medyanın sıkça kullanımının uyku kalitesinin düşmesine sebep olduğunu gösterdi. (9)

Bir başka araştırma ise bazı gençlerin sosyal medyayı aşırı kullanımlarından dolayı uykusuz kaldıklarını ve bu durumun dikkatlerinin kolayca dağılmasına zemin hazırladığını ileri sürmüştür. (10)

Uykusuzluk; ani yorgunluk, konsantrasyon düşüklüğü, obezite, şeker ve kalp hastalığı gibi uzun vadeli ciddi sağlık sorunları riskini arttırabilir. Mobil cihaz kullanan çocukların çoğunda uyku ile ilgili şikâyetler görülmektedir. Hollanda Nörobilim Enstitüsü, Amsterdam UMC ve Hollanda Ulusal Halk Sağlığı ve Çevre Enstitüsü ortak çalışmasında, günde 4 saatten fazla ekrana bakan ve mavi ışığa maruz kalan çocukların günde 1 saat mavi ışığa maruz kalanlara göre uykuya 30 dakika geç daldıkları ve uyku kalitelerinin düştükleri tespit edilmiştir. Bu çalışmada ayrıca akşamları mavi ışık yayan cihazlara erişimin kısıtlanması, uyumadan en az bir saat önce ekrana bakmayı bırakmaları neticesinde çocukların bir hafta içerisinde uyku düzenine kavuştukları görülmüştür (11).

Potansiyel Gerçek Dünya Sonuçlarını Anlamayabilirler

Sosyal medya çocukların kendilerinin ifade edebilme ihtiyaçlarını karşılamaya çalıştıkları bir platformdur. Bu platformda yayınlanan ve yazılan her şey internete düştüğü andan itibaren paylaşımı yapan kullanıcıyı bağlamaktadır. Dikkat çekmek isteyen pek çok ergen sosyal medyada daha sonra pişman olabilecekleri şeyler paylaşma olasılığına sahiptir. Bu nedenlerden dolayı çocuğunuza sosyal medya kullanırken paylaşımlarına dikkat etmeleri konusunda rehberlik etmelisiniz.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Belirtileri Gösterebilir

Tıp dergisi JAMA’da yayınlanan bir araştırmada, ABD’de başlangıçta önemli bir DEHB belirtisi göstermeyen 2587 ergen 22 ay boyunca takip edildi. Gençlerin sosyal medya kullanma sıklığı, sosyal medya hesabını kontroletme sıklığı, video izleme sıklığı Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu veya DEHB belirtisi geliştirme ihtimallerinin artışına neden olabileceğini ve dikkat süresinde kısalmak ve dikkat dağınıklığına neden olduğunu ileri sürdü. (12)

Sakıncalı İçeriklere Kolayca Erişim Çocuğu Travmatize Edebilir

Çocukların sosyal medya da ya da internet sitelerinde siber zorbalığa maruz kalma, saldırganlık ve/ veya cinsellik içeren videolara rastlamaları onları kötü etkileyip travmatize edebilir. Çocuklar gördüklerini model alma eğiliminde olup gerçek olan ile eğlenceyi ayırt etmekte zorlanabilirler. Şiddeti sorunların çözümü olarak görebilirler. Amerikan Pediatri Derneği, ekrandaki şiddetin saldırganlığa, şiddete karşı duyarsızlaşmaya, kâbus görmeye ve şiddete uğrama korkusuna neden olabileceğini belirtmektedir.

Sosyal Becerilerde Güçlük Çekebilir

Sosyal medyanın yoğun kullanımı çocukların gerçek yaşam ilişkilerini ve sosyal becerilerini olumsuz yönde etkileyebilir. Sosyal etkileşim, çevremizdeki insanları duygularını anlamak için oldukça önemlidir. Sosyal medya ile etkileşime giren çocuklar empati kurmada ve karşısındakinin ne hissettiğini anlamakta ve sözlü, sözsüz iletişim kurmakta güçlük çekebilirler. Bu çocuklar çevrimiçi bağlantı nedeniyle birçok sosyal beceriden yoksun büyümekte ve yüz yüze ilişkiyi sürdürmekte zorlanabilmektedirler. Bir başka çalışma ise sosyal becerileri edinmiş, yüz yüze etkileşimi fazla olan ve ekran süresi az olan çocukların depresyona girme ve intihara meyletme olasılıklarının daha düşük olduğunu belirlemiştir. (13)

Sosyal medyada ve internette sıkça vakit geçiren çocuklar, internet argolarını günlük yaşamda da kullanma eğilimindedirler. Türkçenin doğru kullanımının yerini argo ve küfür içeren yeni bir jargon kullanılabilir. Hatta çocuklar bu şekilde konuşmanın daha havalı olduğunu düşünebilirler. Sanal ve gerçek hayattaki akran ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir.

Ebeveyn olarak sosyal medya kullanımının çocukları olumsuz yönde nasıl etkileyebileceğini bilmeniz gerekli tedbirleri almak için sizi teşvik edebilir. Sosyal medyanın ölçülü ve bilinçli kullanımı konusunda çocuğunuza yardımcı olmanıza da katkı sağlayabilir.

KAYNAKLAR

(1) Anderson, M., & Jiang, J. (2018). Teens, social media & technology 2018. Pew Research Center, 31,

(2) McDool, Emily & Powell, Philip & Roberts, Jennifer & Taylor, Karl, 2016. " Sosyal Medya Kullanımı ve Çocukların Refahı ," IZA Discussion Papers 10412, Institute of Labour Economics (IZA).

(3) The Lancet Child & Adolescent Health, Volume 3, Issue 10, 685 – 696

(4)Linda Charmaraman, Carrie James, Katie Davis, Sara Konrath, Petr Slovak, Emily Weinstein and Lana Yarosh;Digital Life and Youth Well-being, Social Connectedness, Empathy, and Narcissism, American Academy of Pediatrics, 2017

(5) Sherman LE, Payton AA, Hernandez LM, Greenfield PM, Dapretto M. The Power of the Like in Adolescence: Effects of Peer Influence on Neural and Behavioral Responses to Social Media. Psychological Science. 2016;27(7):1027-1035. doi:10.1177/0956797616645673

(6) Crone, E. A., & Konijn, E. A. (2018). Media use and brain development during adolescence. Nature communications, 9(1), 588. https://doi.org/10.1038/s41467-018-03126-x

(7) Jessica C. Levenson, Ariel Shensa, Jaime E. Sidani, Jason B. Colditz, Brian A. Primack, The association between social media use and sleep disturbance among young adults, Preventive Medicine, Volume 85, 2016,Pages 36-41,

(8) Linda Charmaraman, Amanda M. Richer, Elana Pearl Ben-Joseph, Elizabeth B. Klerman,Quantity, Content, and Context Matter: Associations Among Social Technology Use and Sleep Habits in Early Adolescents, Journal of Adolescent Health, 2020,

(9) Scott H, Biello SM, Woods HC Social media use and adolescent sleep: cross-sectional finding from the UK millenium cohort study. BMJ Open 2019.

(10) Jean M. Twenge, Zlatan Krizan, Garrett Hisler,Decreases in self-reported sleep duration among U.S. adolescents 2009–2015 and association with new media screen time,Sleep Medicine,Volume 39,2017,

(11) Int. J. Environ. Res. Halk Sağlığı 2020, 17 (19), 7315; https://doi.org/10.3390/ijerph17197315

(12) Ra CK, Cho J, Stone MD, et al. Association of Digital Media Use With Subsequent Symptoms of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Among Adolescents. JAMA. 2018;320(3):255–263. doi:10.1001/jama.2018.8931

(13) Twenge JM, Marangoz TE, Rogers ML, Martin GN. 2010 Sonrası ABD'li Ergenler Arasında Depresif Belirtiler, İntiharla İlgili Sonuçlar ve İntihar Oranlarındaki Artış ve Yeni Medya Gösterim Süresinin Artmasına Bağlantılar. Klinik Psikolojik Bilim . 2018; 6 (1): 3-17. doi: 10.1177 / 2167702617723376