Çöle çeviren de yeşerten de kömür! Siyah toplar devrede: Buharlı trenin yarasını sarıyor
Bir ülkenin gelişmesi için pek de önemli görülmeyen ormanların yerini demiryolları almak üzereydi. Kenya’nın bağımsızlığı için buharla çalışan ve ticaret yollarına hükmeden trenin, kömüre ihtiyacı vardı. Önce demiryolları sonra kömür madeni için yok edilen ormanları geri kazanmak gerektiğinde ise iş yine her şeyi başlatan kömüre düşüyordu. Bu kez tren için değil, gelecek için demirden yollar inşa edilmeliydi. Hem de minicik siyah toplarla!
Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – 20’nci yüzyılın en etkili ulaşım araçları arasında buharlı trenlerin önemli yeri vardı. 1896 ile 1901 yılları arasında İngiliz sömürgecilerin Doğu Afrika'da inşa ettiği ve Batı medeniyetinin yayılma alanının simgesi olan demiryolu, macera ve sömürge peşinde koşan beyaz yerleşimcileri Afrika kıtasına taşımıştı. Kenya keşfediliyor ve demiryolu da ülkenin tüm sömürgelerden kurtulup bağımsızlığa kavuşacağı günlere tanıklık ediyordu. Ancak hem ülke hem de coğrafya için tren, bazı şeylerin doğuşu bazı şeylerinse batışının başlangıcı olmak üzereydi. O dönemde buharlı trenler kömürle çalışırdı. Tren olsa da, kömür yoksa her şey bir ‘hiç’ten ibaretti. Bunun için Afrika’nın dev ormanları önce demiryolu inşası sonra da kömür arayışı için yok ediliyordu. O günlerde yok edilen ormanlar için çözüm arayışı, yakın gelecekte Kenya’nın yüzleşeceği bir sorundu. 95 yıllık hayatını çölleşen arazileri yeşertmeye adayan Masanobu Fukuoka’nın ‘siyah topları’ Kenya için kurtuluş olabilirdi. Üstelik de kömür yüzünden kaybedilenler yine kömürle kazanılacaktı!
DEĞERSİZ GÖRDÜKLERİ ORMANLARA MUHTAÇLAR
1900’lerin başı, Kenya için bir yok oluşun da başlangıcıydı. Afrika’nın büyük bir bölümünü kaplayan Sahra Çölü’nün güneyinde yeşil ve orman örtüsüyle kaplı ülkelerden biri olan Kenya, ‘gelişmek’ uğruna tüm yapraklardan vazgeçmeyi göze almıştı. Her şey inşa edilen demiryolu ve açılan ticaret hattıyla başladı. Ancak bu demiryolunun istikrarlı şekilde işlemesi için vagonları hareket ettirecek bir enerjiye ihtiyaç vardı. O dönemde de buharlı trenlerin yakıtı kömürdü. Önce demiryolu sonra da kömür için Kenya’nın ormanları feda ediliyordu. Çünkü tren ve kömür ağaç ve yapraktan ‘değerliydi.’ Üstelik Afrika’da en çok kömür çıkarılan 3’üncü ülke Kenya’ydı. Kömür pek çok alanda kullanılıyordu ve bunların en önemlileri elektrik üretimi, yüksek ısılı endüstriyel süreçler, çelik yapımı, ısınmaydı. Hepsinin yanında bir dikkat çekici olansa, kömürü tüketen ve kömürle tüketilen diğer temiz, doğal kaynakların yeniden kazanılması için kömürün kullanıldığı plastik ve gübre ve tohum üretimiydi.
Kenya’nın gelirinin önemli bir kısmı, Masai Mara düzlüklerinde safari yapmak için gelen turistlerle ülkenin hazinesine dahil oluyor. ‘Ünlü Büyük Beş’ diye bilinen fil, aslan, leopar, gergedan ve bufalo Masai Mara'nın esas sakinleri arasındadır. Ancak biraz daha vaktiniz ve şansınız varsa çitaları, servalları, sırtlanları, yarasa kulaklı tilkileri, kara sırtlı ve yan çizgili çakalları burada görebilirsiniz. Ancak burası her geçen gün yeni krizlere teslim oluyor. 2024’te çok daha net şekilde gözler önüne serilen su krizi, hem hayvan hem de insanlar için Masai Mara’da yaşamı iyice zorlaştırmıştı. Düşük yağış miktarı, hızlı kentleşme ve su kaynaklarının etkisiz yönetimi sorunu daha da kötüleştirdi. Ancak tüm bunların temelinde ormanların yok edilmesiyle oluşan dengesizlik vardı. Her geçen gün artan soruna çözüm arayan Kenyalıların bu sorununu ortadan kaldıracak şeyse, her şeyin başlamasında da büyük etkisi olan kömürdü. Keşfedilen çözüm, kömür tozlarıyla kaplı tohum toplarıydı.
GERÇEKTEN DE ÇİVİ ÇİVİYİ SÖKER Mİ?
Siyah ve küçük topların ana malzemesi çamur olsa da Kenya için en değerli madenlerden olan kömür de, ağaçlandırma çalışmaları için son derece önemli bir görev üstleniyordu. İçi çeşitli tohumlarla dolu bu ‘bombalar’ düştükleri yeri yeşertecek kadar güçlüydü. Üstelik maliyeti de yok denecek kadar azdı. 2008’de, 95 yaşında Japonya’da hayata gözlerini yuman ziraat mühendisi Masanobu Fukuoka, dünyayı etkisi altına alabilecek kadar güçlü çölleşmeye karşı tohum topları keşfetmişti. Fukuoka’nın fikri, Kenya’da da uygulanacaktı. Masai mara’nın ve çölleşen bölgelerin doğal bitki örtüsüne uygun tohumlar çamur toplarının içine koyuldu. Kömür tozuyla kaplanarak bozulmaları engellenen bu küçük siyah toplar, içlerinde akasya tohumları taşıyordu. Kenya'nın tükenmekte olan ormanlarını yeniden yeşertmek için büyük umut, bu minik toplardaydı. Peki tohum topları, geçmişin hatalarını telafi etmeye yeter miydi?
Kenya’nın yanında düzineden fazla ülkede, çamur topları kullanılarak çöl yeşillendirme girişimleri yapıldı. Görünüşe göre bu minik siyah toplar işe yarıyor ve çöller yeşeriyordu. Kenya’dan çok önce, Güneydoğu Asya ülkelerinde bu toplar çorak arazileri muz plantasyonlarına ve ormanlara dönüştürmek için kullanılıyordu. Fukuoka ise bu ve tarım için attığı değerli adımlarıyla önemli bir ödülün sahibi olmuştu. Bilge mühendis Kenya’ya yeni yapraklar, insanlığa miras ve kendisine Filipinler Magsaysay Ödülü'nü kazandırdı. Fukuoka hayatının son yıllarında, 90 yaşın üzerinde olmasına ve yürüme zorluğu çekmesine rağmen Çin'den gelen bir talebe de olumlu yanıt vermişti. Fukuoka, yaşamının son döneminde Çin’de siyah tohum toplarının yapımı için teknik eğitim verdi.
DIŞI KÖMÜR, İÇİ TOHUM DOLU ÇAMUR BOMBALARI
Nyakweri ormanı son 20 yılda orman örtüsünün yarısından fazlasını kaybetmişti. Durum her geçen gün daha da ciddileşiyor ve vahşi hayvanların yaşam alanlarını da tehlikeye atıyordu. Ancak Kenya, zorlu iklim koşullarına sahip bir ülkeydi. Tohum toplarının görevi başarıyla yerine getirebilmesi için önce doğal koşullara ve vahşi hayvanlara dayanması gerekiyordu. Bunun için çamur toplarının dışı onu koruyan kömür tozuyla kaplıydı. Bu sayede fareler, kuşlar veya böcekler tarafından yenmeden toprağa karışabilirdi. Kömürden kabuk yarı geçirgen bir özelliğe sahiptir ve yağmur yağana kadar toprağın üzerinde sapasağlam bekler. Yağmur, kömür tozunu topların üzerinden sıyırdıktan sonra tohum, doğal durumuna geri döner ve büyümeye başlar.
Sürdürülebilirlik Direktörü Teddy Kinyanjui tohum toplarına ilişkin, "Tek bir tohum topu, bir milyon ağaç daha yetiştirme potansiyeline sahiptir. Çünkü aşırı sömürülen ve çok bozulmuş bir alanda ana ağaç haline gelirse, bu alanlardan bazılarını yeniden tohumlamaya başlayacaktır" diyor. Tohum toplarının yayılması için okullarda mancınık yarışması düzenliyor ve hedef olarak birkaç ağaçtan birinin dalına boş bir tohum topu paketi asılıyor. Heyecanlı çocuklar sıraları geldiğinde siyah topları yeni ağaçlar olmak üzere fırlatıyor. Bu sadece öğrencilerle de sınırlı kalmıyor. Okul müdürü bile deneme yapıyor. Okul bahçesini yeniden ağaçlandırmayı ‘çocuk oyuncağı’ haline getiren yöntem, tüm ülkeyi yeniden ağaçlandırmak kadar devasa bir iş. Gerçekten de siyah tohum topları dünyanın pek çok ülkesinde tarımı daha da güçlendiren ve kolaylaştıran, ağaçlandırmayla geleceğe ‘demirden yollar’ açabilen bir keşif olabilir.
