Çocuklarda Tuvalet Alışkanlığı Kazanma Süreci

Merhabalar sevgili ebeveynler bu haftaki köşe yazımın konusu birçok ebeveynin kafasında soru işaretleri oluşturan ‘’Çocukların bezden ayrılarak tuvalet alışkanlığı kazanma ‘’ süreci. Siz sevgili ailelere ışık olması dileğiyle şimdiden iyi okumalar diliyorum.

Çocukların tuvalet alışkanlığını kazanması; çocuğun bezden ( bir anda değil, yavaş yavaş) ayrılarak tuvalet ihtiyacını, kendi isteğiyle veya zaman zaman ebeveynlerin desteklemesiyle bilinçli olarak tuvalete yapıyor olmasıdır.

Çocuklar, tuvaleti görmeden, ebeveynlerinin bu ihtiyaçlarını tuvalete yaptıklarını fark etmeden, tuvalet gibi bir kavramı bilemezler. 1-2 yaş arasında görerek veya duyarak, kitaplardan öğrenerek tuvalet kavramını fark eder ve gelişim süreci içinde yavaş yavaş tuvalet alışkanlığı kavramı gündemimize gelir.  

Tuvalet eğitimi için doğru bir zaman var mıdır?

Bu aileler tarafınca bizlere en çok sorulan sorulardan biridir. Ailelerin çocukların hangi yaş aralıklarında tuvalete geçiş yapabilecekleri konusunda fazlaca takılarak bazen yoğun kaygı yaşadıklarını gözlemliyoruz. Bu süreçte ne kadar yavaş, gözlemleyerek, çocuğunuzun ve kendi sinyallerinizi takip edilirse, süreç o kadar kolay ve kendiliğinde akıp gidiyor.

Tuvalet alışkanlığı sürecinde birkaç önemli olan ve bize çocuğun bu sürece hazır olduğunu gösteren işaretler vardır. Gelin bunlara hep birlikte göz atalım.

1. Tuvalet alışkanlığı için çocuğunuzun hazır olduğunu gösteren işaretlerden biri bebeğin-çocuğun tuvaletini tutabiliyor olması, bunun içinde mesane kaslarının kontrolünü yapabiliyor olmasıdır. Çocuk mesane kaslarının kontrolünü sağlayabiliyorsa, çişini veya kakasını tutabilir. Bu tuvalet alışkanlığını kazanma konusunda önemli bir adımdır. Bebekler 18. Aydan sonra tuvaletlerini tutmak ve bırakmak konusunda önceye göre daha başarılıdırlar. Fakat her bir çocuk biricik olduğundan genel gelişimleri farklılık gösterebilir. Kimi çocukta mesane kas kontrolü gelişimi 18 ay sonrasında görüldüğü gibi, kimi bebekte 15 aydan itibarende başlayabilir. Bu yüzden aylara takılmamalı, çocuğunuzu gözlemlemelisiniz. Yine de mesane kas kontrolü için en ideal zaman 2-3 yaş arası dönemdir.
2. Tuvalet alışkanlığı için önemli sinyallerden biri de bebeğinizin-çocuğunuzun gece ve gündüz bez kuruluğudur. Bezi sonlandırma ve tuvalet alışkanlığı kazanma konusunda ilk zamanlarda gündüz ortalama 2-3 saat alt ıslatmadan, bezi kuru kalabiliyorsa, çişini tutma alışkanlığı kazanmış demektir. Kaka konusunda da özellikle gece yapıp yapmaması veya gün içerisinde kaç saat sıklıkla yapıp yapmadığı takibi yapıldığında yine aynı veya daha fazla aralık görülüyorsa kaka tutması konusunda da başarılı diyebiliriz.
3. Tuvalet alışkanlığı kazanması için ikinci en önemli durum; çocuğun kelime dağarcığı, kendisini anlatabiliyor oluşudur. Çünkü çocuk, çişinin veya kakasının geldiğini önce fark edebilmeli ve bunu işaretle veya kelimelerle ifade edebilmelidir. Cümle kuramasa bile, çiş veya kaka gibi kelimelerle tuvaletinin geldiğinin habercisi olması önemli bir adımdır.
4. Tuvalet alışkanlığına geçiş için diğer önemli bir durum ise; çocuğun bezinden rahatsızlık duyuyor olması, bezini çıkartmak istemesi veya sizi gözlemlerken kendisinin de tuvalete yapmak istemesidir. Tuvalet alışkanlığı kazanması sadece zihinsel ve fiziksel bir süreç değildir. Tam tersine tuvalet alışkanlığının kazanılmasında sosyal ve duygusal etkenlerin rolü oldukça önemlidir. Her şeyden önce çocuklar birçok beceriyi sosyal yaşam içinde gözlemleyerek, taklit ederek öğrenirler. Bu nedenle anne-babanın tuvalete gitmesi, sifon çekilmesi gibi durumlar bazı çocukları tuvalet alışkanlığına geçiş sürecini daha da kolaylaştırabilir.
5. Tuvalet alışkanlığına geçiş döneminde çocuğun hazır olduğunu bize gösteren diğer bir özellik ise; motor gelişimleridir. Örneğin; merdiven çıkabilmesi, kıyafetlerini kendi başına giyebilmesi veya şortunu giyip çıkarabiliyor olması, kelime söyleyebilmesi, rahatsızlığını veya rahatlığını belirtebiliyor olması, el yıkama, yüz yıkama gibi gündelik kişisel bakım işlerine aşikar olması önemlidir.

Tuvalet alışkanlığına geçiş sürecini kendi başarınız veya başarısızlığınız olarak düşünmeyin. Bu çocuğunuzun bir süreci ve siz sadece ona bu süreçte rehberlik ediyorsunuz. Bunu unutmayın.

Tuvalet alışkanlığı konusunda veya 2 yaş ve sonrasında bez kullanmaya devam eden çocuğa karşı ‘’halen neden bezli, yazık pişer bu çocuk, yara olur, kocaman çocuk olmuş öğret iki günde halleder ‘’ gibi cümlelere aldırış edilmemeli, ebeveynlere böyle cümleler kurulmamalı, bunun bir bütün ve bir süreç olduğu hatırlanmalıdır. Tuvalet eğitimini anne- babanın başarısızlığı/başarısızlığı olarak algılamak gereksiz bir kaygı ve yüktür. Bu çocuğunuzun bir süreci ve siz o süreci doğal ve şefkatle geçirebilmesi için bir aracısınız unutmayın. Her çocuğun ritmi farklıdır ve bez çocukların alıştığı bir süreçtir. İlk başta bırakmak istemeyebilir, önce çok hevesli olup, ilerleyen süreçlerde tekrar beze geçmek isteyebilir. Bazen çok uzun saatler tuvalette kalmak zorunda olunabilir, tuvalet alışkanlığı kazansa dahi alta kaçırmalar 4-5 yaşına kadar görülebilir. Bunlar bu işin olağan sürecidir. Ne kendinizi nede çocuğunuzu başkaları ile kıyaslamayın ve sizleri kıyaslamasına da izin vermeyin.

Tuvalet eğitimi 2-3 yaş arasındaki dönemde oturduğu için bu dönmemin gelişimsel özelliği çocuğun bireyselleştiği, daha çok hayır dediği, iş birliğine fazla açık olmadığı, bireyselliği tercih ettiği bir dönem olduğu için özellikle sizin istediklerinizi yapmak istemeyebilir, bazen bile isteye altına yapabilir, bu yüzden inatlaşmak, ısrarcı olmak, kıyaslamak hep ters tepecektir. Daha çok inatlaşabilir, daha çok öfkelenebilir, korkarak yapabilir ki bu ilerleyen süreçlerde psikolojik anlamda istenmeyen noktalara götürebilir.

Ebeveyn olarak bu sürece hazır mıyım?

Çok yoğun, kaoslu bir süreçte çocuğunuzla bu deneyimi yaşamanız, gerilmelere, sürtüşmelere açık bir ortam yaratabilir. Alabiliyorsanız 1 hafta izin almanız alamıyorsanız ise hayatınızın daha sakin bir döneminde bunu uygulamanızda fayda vardır. Haneye yeni bir üyenin gelmesi, annenin hamile olması, aynı anda hem meme kesme hem tuvalet alışkanlığı , bir yakının kaybı, yer değişikliği, ev değişikliği, taşınma gibi durumlar varsa tuvalet alışkanlığını biraz daha ertelemeyi önerebiliriz.

Olası alt kaçırmalara karşı baştan önlem alabilirsiniz. Tuvalet alışkanlığına geçiş sürecinde, bu alışkanlığı öğrenmiş bile olsa küçük gece ve gündüz kazalarının olması çok olasıdır. Bu süreçte çocuğu sürekli tuvalete götürmek veya çok sık bir şekilde tuvaletin var mı diye sormak doğru değildir. Halıları, kilimleri kaldırabilir, bu temizleme açısından size kolaylık sağlayacaktır. Birlikte tuvalet konusunda kitapları okuyabilirsiniz. Sifonu kendi çekebilir, tuvalet temizliğini kendisinin yapmasını gösterebilirsiniz. Büyüğü konusunda tebrik edebilir, heyecanı paylaşabilirsiniz. Tuvalet alışkanlığını kazandığı için ona bu konudaki alışverişleri birlikte yapabilirsiniz.